Аказваецца Янка Купала мае прамое дачыненне да нашага, Ігуменскага павета. Мала хто пра гэта ведае і на прасторах інтэрнэту гэтую інфармацыю таксама вельмі цяжка знайсці. Чытаючы яго біяграфію, якая распаўсюджана ў большасці крыніц пішуць: “Купала родам са збяднелай шляхецкай дынастыі. Яго продкі арандавалі зямлю ў Радзівілаў, якія пазней іх выгналі”. Але, што ж гэта было за маёнтак? Як праходзіла дзяцінства паэта?
Дадатак
Многія адказы на пытанні, якія пазначаныя вышэй, можна знайсці ў кнізе “Маладая Беларусь”, якая была напісана Львом Максімавічам Клейнбортам (можна сустрэць Леў Навумавіч Клейнборт, Лейб Нахмановіч Максімавіч).
Леў Клейнбарт быў асабіста знаёмы з Сяргеем Ясенінам. Пісаў шмат пра беларускіх паэтаў.
Знаёмства з Янкам Купалам адбылося ў 1910 годзе. Янка Купала стаў цэнтральнай фігурай кнігі ” Маладая Беларусь: нарыс сучаснай беларускай літаратуры. 1905-1928 гг.» (пабачыла свет у Мінску ў 1928 годзе). Больш за тое, знаходзячыся ў перапісцы з Паэтам, большая частка лістоў і матэрыялаў не выклікае пытанняў у сапраўднасці. Што ў чарговы раз пацвярджае апублікаваныя ў ёй дадзеныя.
Прачытаўшы кнігу Янка Купала піша:
“Кніга Ваша зрабіла на мяне самае лепшае ўражанне, пра якое я нават сам не думаў, яна так лёгка і так займальна напісана. Чытаючы яе, забываеш, што гэта крытыка, а не вытанчанае мастацкі твор. Куды Карскаму да Вас»
На жаль перапіска паміж аўтарамі абарвецца ў 1930 гадах. Верагодна гэта адбываецца па прычыне якое змяняецца палітычнай сістэмы. Аднак, перад гэтым задумвалася яшчэ адно выданне прысвечанае паэту-манаграфія. Ды і сама кніга так і не была выдадзена.
Янка Купала ў лісце Льву Максімавічу ад 2 ліпеня 1929 года піша:
“Кніга Ваша пра мяне пажаданая не толькі для мяне аднаго, каб выйшла ў гэтым ці ў пачатку будучага года, бо ў 1930 г., здаецца, у маі споўніцца 25 гадоў маёй літаратурнай дзейнасці. У крайнім выпадку (У што я не веру) калі б з беларускім Гізам выходзілі нейкія трэнні ў выданні гэтай Вашай працы, то яе надрукуюць Гіз РСФСР, з якім у мяне наладзіліся добрыя адносіны. Калі кніга выйдзе з друку то, я думаю, і ўкраінцы перавыдадуць яе па-ўкраінску”.
Які маёнтак належаў дзеду Купалы і быў адабраны Радзівіламі?
У кнізе апісана творчасць і біяграфія Янкі Купалы, іншых пісьменнікаў і прыводзяцца дадзеныя з яго асабістых лістоў. Сярод усяго іншага там ёсць наступны запіс:
“Ужо з дзіцячых гадоў-куды б не цягнуўся Купала-ён адчувае на сабе прыгнёт чужой культуры, менавіта польскага панства, ад якога залежалі яго продкі, ад якога залежыць ён сам, цёмны, забіты, гне ксяндзоў і чыноўнікаў. Запазычым факты з запісак самога Купалы.
Бацька яго-Дамінік Луцэвіч, родам з Пяскоў Ігуменскага павета, Мінскай губерні. Пяскі гэтыя былі падораны за якія то заслугі яго продкам. Але ў наступстве іх адабралі ў Луцэвічаў кн. Радзівілы, польскія магнаты Беларусі. Вясною пасля пасеваў – Радзівілы выгналі ўсю сям’ю на вуліцу. Луцэвічы спрабавалі ўзяць у арэнду фальварак Камень каля Івянца той жа губерні, аднак і з Каменя давялося з’ехаць. Зноў арандавалі фальварак Набароўскага-Раговічы, дзе Луцэвіч-бацька і ажаніўся з Б. і. Валасевіч таксама ўраджэнкай Мінскай губерні, тут Бацька аддзяліўся ад сваёй сям’і; пайшоў служыць у Паморшчыну да памешчыка Здэхоўскіх, з якіх, адзін у наступстве стаў прафесарам, а потым быў і міністрам Польшчы, а другі – літаратарам, раманістам. З Паморшчыны Бацька пераходзіць на арандаваную зямлю ў Вязынку памешчыка Зембржыцкага, – ужо Вілейскага павета Віленскай губерні, дзе і нарадзіўся 7 ліпеня 1882 года наш паэт…”
Падвядзем кароткі вынік: на тэрыторыі Ігуменскага павета дзеду Купалы належаў маёнтак Пескі
Варта адзначыць, што лёс Луцэвічаў быў не салодкім, яны ставіліся да дробнай шляхты, а гэта значыць, што часта яны залежалі ад буйных паноў, выконвалі такі ж аб’ём работ як і сяляне, залежалі ад ураджаяў і лёгка гублялі свае землі…
Янка Купала: адукацыя
Цікава ў гэтым выданні раскрываецца і гісторыя адукацыі Янкі Купалы. Вернемся да выдання.
“Першапачатковае вучэнне Янкі-па азбуцы-ішло на польскай мове. “Вучыўся я тады не старанна, піша мне Купала, – бацьку майму прыйшлося мяне павучыць, здаецца, аброццю. Пасля ж таго пачаў я вучыцца залішне старанна.”
Пасля навучанне Янкі Купалы працягнулася ў Сенненскім народным вучылішчы (адна зіма), дзе ён пазнаёміўся з рускім алфавітам. Як адзначаў Купала, раней пра яго ён чуў толькі ад сваёй няні.
Навучанне ў прыватных настаўнікаў і падрыхтоўка да вучылішча
Падчас пражывання ў Мінску пісьменнік вучыўся ў прыватнага настаўніка, які трымаў невялікую групу вучняў, аднак, той вельмі моцна піў, што адбівалася і на якасці вучобы.
Пазней ён вяртаецца з бацькам у вёску, тады бацька пасылае яго да сваіх знаёмых, якія служылі ў графа Тышкевіча, там навучанне праводзіў настаўнік перадзвіжнік. Усё навучанне было на польскай мове, які, варта адзначыць быў пад забаронай, што прыводзіла да пераследу не толькі настаўнікаў, але і бацькоў, якія аддавалі на навучанне сваіх дзяцей. Але ў той час на ўвазе вельмі малой колькасці школ у Беларусі гэта было даволі распаўсюджанай з’явай. Пазней змянілася яшчэ некалькі настаўнікаў перадзвіжнікаў, частка з якіх, зводзіла працэс навучання толькі да завучвання Артыкулаў На памяць.
Наступны этап навучання-падрыхтоўка да рэальнага вучылішча, для гэтага бацька адправіў хлопца да сваякоў, але неўзабаве перадумаў, хацеў бачыць у ім не вучонага мужа, а памочніка па гаспадарцы. Вінаваціць яго ў гэтым нельга, бо становішча сям’і было вельмі цяжкім. Але Купала настаяў на тым, каб бацька дазволіў яму скончыць хаця б народнае вучылішча. Да 15-16 гадоў Янка здаў экзамены і атрымлівае паперу аб навучанні, пачынае важдацца з кнігамі, аднак бацька не падзяляе любові сына, за што, той нярэдка атрымліваў наганяй.
Янка Купала і стаўленне да рэлігіі
Варта адзначыць асаблівую нелюбоў Янкі Купалы да рэлігіі і ў прыватнасці да ксяндзоў. Выклікана гэта не столькі самой рэлігіяй або польскай культурай, колькі асобнымі фактамі біяграфіі пісьменніка. Бяда – адна з спадарожных яго юнацкага жыцця. Так пасля смерці за бацькам у хуткім часе паміраюць, ад шкарлятыны, яго брат і дзве сястры. Розніца ў смерці паміж братам і двума яго сёстрамі склала ўсяго тыдзень, што стала вялікім ударам для сям’і, і ўдар гэты быў не толькі маральным. У той час рэлігійныя абрады, а тым больш на вёсцы гулялі вельмі важную ролю. Кожная смерць суправаджалася абавязковым адпяваннем, якое не праводзілася бясплатна. Калі Купала прывозіць сваіх сясцёр на адпяванне ксёндз выпатрабаваў падвойную плату, на пярэчанне хлопца пра тое, што працы ў ксяндза не дадасца, той адказаў, што бярэ адну плату за адну галаву, а за дзве галавы бярэ дзве платы. Пагадзіцеся, адказ Вельмі жорсткі і ня рэлігійны. Аўтар пазней пісаў пра гэта:
“Праўду сказаць я і да гэтага не быў вельмі вернікам. Гэты ж гандаль “духоўніка” канчаткова выбіў з мяне ўсе рэшткі веры”.
Пасля гэтых падзей, Купала вымушана бярэ на сябе абавязкі па забеспячэнні сям’і, шмат працуе на памешчыкаў, выконвае самую розную працу. У гэтых умовах зараджаецца нянавісць да эксплуатацыі людзей і дух рэвалюцыянера.
