Першая Сусветная вайна на Пухаўшчыне. Некалькі цікавых дакументаў і фактаў аб нашай зямлі ў перыяд 1914-1918 гг. раскрыем ў нашым артыкуле.
Змест артыкула "Першая Сусветная вайна на Пухаўшчыне"
прашэнне сялян Амяльнянскай воласці аб абмежаванні акопных работ, Тэлеграма аб бамбардзіроўцы нямецкім аэрапланам ўчастка Рудзенск-Пярэжыр, разбой навабранцаў на станцыях Пухавічы, Рудзенск, а таксама вёсках Дрычын і Пярэжыр.
Прашэнне сялян Амяльнянскай воласці
Дакумент ад 31 сакавіка 1916 года. Сяляне засценка Блашчыц Амяльянскай воласці Ігуменскага павета (цяпер Пухавіцкі раён) накіравалі прашэнне на імя мінскага губернатара а.г. Чарняўскага. У дакуменце сяляне звярнуліся да губернатара з просьбай вызваліць іх ад акопных работ.
У чым жа сутнасць справы. У 1915 годзе многія сяляне дадзенага засценка сталі часткай хутарской сістэмы, ім належала перанесці свае гаспадаркі на хутары, аднак на ўвазе вайны гэта выканана не было, акрамя таго самі сяляне не паспелі засеяць свае землі збожжам, што звязана з тым, што тады яшчэ не было вядома дзе ж ім дастануцца зямлі. У сваю чаргу просьбіты (сяляне засценка) заўважаюць у сваім звароце, што калі і вясной 1916 года яны не змогуць засеяць зямлю, то гэта прывядзе да сур’ёзнага бедству. Многія сяляне былі прызваны на вайну і ў кожнай гаспадарцы засталося толькі па адным гаспадару, якіх прыцягваюць да прымусовага капання акопаў.
Адказ на гэты ліст быў атрыманы сялянамі ад губернатара на імя спраўніка Ігуменскага павета, дзе паведамляецца, што прымусовыя працы спыненыя 20 сакавіка 1916 года.
Першая Сусветная вайна на Пухаўшчыне не адрознівалася ад вайны на тэрыторыі Расійскай імперыі і беднасць сялян у чарговы раз адлюстроўваецца нават у такім простым прашэнні.
Аэраналёт на станцыю Рудзенск у гады Першай сусветнай вайны. Ці Першая Сусветная вайна на Пухаўшчыне і авіяцыя
Як вядома жыхарам нашага раёна чыгуначная станцыя Рудзенск з’яўляецца часткай Лібава-Роменскай чыгункі і ў свой час была буйным яе вузлом. Менавіта пра яе і пойдзе размова ў дакуменце.
Дакумент уяўляе сабой тэлеграму на імя мінскага губернатара а.г. Чарняўскага ад спраўніка Ігуменскага павета м. і. Стракоўскага.
У тэлеграме распавядаецца пра бамбардзіроўку і абстрэл нямецкім аэрапланам цягніка з вайсковымі чынамі лейб-гвардыі Гродзенскага гусарскага палка паміж станцыяй Рудзенск і раз’ездам №16 Лібава-Роменскай чыгункі, раз’езд №16 – меркавана раз’езд блізу вёскі Пярэжыр. Такім чынам абстрэл адбыўся на ўчастку Рудзенск – Пярэжыр.
Тэкст тэлеграмы
“З ігумена № 134 58 слоў 12.7 14-40 (ад 12 ліпеня 1916 года)
Сёння 10 гадзін раніцы ў якая праходзіла паміж Рудзенскім і раз’ездам №16 Мінска на поўдзень воінскі цягнік эшалонам Лейб-Гвпрдии* Гродненскаго Гусарскаго палка скінута Нямецкаго аэраплана дзве бомбы лётчыкі абстрэльвалі цягнік з кулямёта афіцэрскі вагон разбіты паранены камандзір эскадрона з ніжніх чыноў адзін забіты, адзін цяжка паранены два лёгка параненыя, шэсць коней паранена.
Спраўнік На Польскай”
* Звяртаем увагу, што ў тэксце захавана пунктуацыя і тэкст з тэлеграмы, разам з дапушчанымі памылкамі друку тэлеграмы.
Першая Сусветная вайна на Пухаўшчыне і беспарадкі ў Ігуменскім павеце. Пацярпелі наваколлі Рудзенска і Пухавіч
Рапарт ад 18 жніўня 1915 года Ігуменскага спраўніка Стракоўскага Мінскаму губернатар Чарняўскаму аб вырабленых навабранцамі беспарадках і грабяжы у ваколіцах станцый Пухавічы і Рудзенск Лібава-Роменскай чыгункі.
№ 48188
Тэкст рапарта
“Яго правасхадзіцельству
Спадару Мінскаму Губернатару.
Ігуменскага Павятовага Спраўніка.
Рапарт.
У дадатак да тэлеграмы маёй з Рудзенска 15 жніўня, даношу вашаму ПРАВАСХАДЗІЦЕЛЬСТВУ, што атрымаўшы 14 жніўня ў 5 гадзін дня па тэлефоне ад прыстава 4 табара данясенне аб безпорядках, якія вырабляюцца з прыбываюць цягнікамі на станцыі Пухавічы і Рудзенск Лібава-Роменскай чыгункі навабранцамі і дасканалых тут рабаваннях, я тую гадзіну ж адправіўся ў Рудзенск з камандай стражнікаў з 15 чалавек і выклікаў туды ж з мястэчка Узды Судовнаго Следчага 2-ого хвалебнова. Вырабленым на месцы расследованием высветлена наступнае.
З раніцы 14 жніўня са станцыі Асіповічы на станцыю Пухавічы Лібава-Роменскай чыгункі адзін за адным сталі прыбываць воінскія цягнікі з эшалонамі навабранцаў і слабасільнымі камандамі ніжніх чыноў, пры чым у пачатку яны адыходзілі акуратна, а затым каля 10-11 гадзін раніцы адбылася затрымка і неўзабаве ўсе станцыі і раз’езды ад Асіповіч да Мінска апынуліся запружанымі.
Затор на чыгунцы
На станцыі Пухавічы такім чынам сабралася 4 эшалоны навабранцаў агульнай колькасцю 4500 чал і на станцыі Рудзенск 3 эшалоны да 3000 чал.; на працягу дня адны з гэтых эшалонаў прасоўваліся да бліжэйшых раз’ездаў №17 пры вёсцы Дрычын і №16 пры вёсцы Перажыр, дзе і затрымліваліся. На ўвазе працягласці прыпынкаў цягнікоў, навабранцы часткай ад гультайства, а часткай у пошуках хлеба рассыпаліся па наваколлі і сталі праяўляць свавольства: урываючыся ў сады – зрывалі садавіну, заходзячы ў крамы – бралі розныя тавары і не плацілі грошай, або, купіўшы на некалькі капеек, патрабавалі здачы з 1 і 3 рублёў, чым ставілі ў цяжкае становішча гандляроў, якія, не маючы ў вялікай колькасці разменнай манеты, вымушаныя былі ў некаторых выпадках адмаўляць у размене грошай. Апошняй акалічнасцю і скарысталіся навабранцы для выражэння свайго абурэння па адрасе габрэяў і ні кім не стрыманыя, так як суправаджаліся толькі нязначным лікам бяззбройных ніжніх чыноў, сталі праяўляць спробы да разгрому гандлёвых памяшканняў.
Намаганнямі чыноў паліцыі з дапамогай выпадкова праязджалі афіцэраў безпорядки на станцыі Пухавічы былі папярэджаны і бясчынствы навабранцаў тут абмежаваліся толькі тым, што яны спустошылі фруктовы сад у найбліжэйшай маёнтку Падблонне ўладальніка Гендриксона. Гэта было днём 14 жніўня.
Беспарадкі ў Дрычыне
Да вечара 14 жніўня, калі на раз’ездзе № 17 пры сяле Дрычын назапасіліся тры эшалона навабранцаў, натоўп іх, спытаўшыся, што ў Дрычыне ёсць дзве гандлёвыя крамы габрэяў, хлынула сюды і забраўшы без усякага процідзеяння з боку гандляроў Фридлянских ўвесь наяўны запас хлеба, абаранкаў і тытуню і не заплаціўшы грошай, вярнулася ў вагоны. Затым у Дрычын прыйшла іншая натоўп навабранцаў, пытаючыся габрэйскіх крам, на што сяляне заявілі, што ў іх Сяле габрэйскіх крам і наогул габрэяў няма, але хто-то аднак сказаў, што сады святара Шалая і былога настаўніка Василевскаго арандуе габрэй і натоўп накіравалася сюды. Святар Шалай спрабаваў уздзейнічаць на навабранцаў словам, але з натоўпу дзёрзка параілі яму прыбрацца ў кватэру, што ён і зрабіў. Вартаўнік, які знаходзіўся ў садзе, стрэліў са стрэльбы ўверх, але навабранцы не звярнулі ўвагі і адышлі тады, калі спустошылі сад. У садзе Василевскаого навабранцы, акрамя таго, што абабралі садавіна, перавярнулі вуллі з пчоламі, а тры з іх абпалілі, выкурваючы пчол для атрымання мёду.
Пагромы ў Рудзенску
Пагромы на станцыі Рудзенск мелі ў вышэйшай ступені дзёрзкі характар. Тут навабранцы, разабраўшы з раніцы 14 жніўня ў крамах, часткай за грошы, часткай без грошай, увесь наяўны запас хлеба, Булак, каўбас, тытуню, і іншага, пасля поўдня сталі граміць бліжэйшую мануфактурна-бакалейную краму габрэя Іцкі Сасонкіна. Стрэлы ввех, вырабленыя чынамі апалчэнскай аховы, якая знаходзіцца на станцыі Рудзенск, не спынілі гвалтоўных дзеянняў навабранцаў і крама і жылое памяшканне Сасонкіна апынуліся разгромленымі: усе вокны выбітыя, паліцы, прылаўкі, сталы, крэслы, шафы, камоды перавернутыя і разбітыя, падушкі, пярыны разарваныя, увесь тавар знішчаны на месцы, раскіданы вакол дома і часткай раскрадзены. Адным словам ад крамы і жылога памяшкання Сасонкіна засталіся толькі голыя сцены, а ўсё ў іх знаходзілася разбурана і знішчана дашчэнту. Такі ж разгром і тады-ж навабранцы зрабілі ў жылым памяшканні Меера Белавуса. Пасля гэтага яны разышліся па вагонах, а частка з’ехала з цягніком №55 на раз’езд №16 пры вёсцы Пярэжыр.
Пярэжыр
Падчас стаянкі на гэтым раз’ездзе натоўп навабранцаў каля 11 гадзін вечара 14-ого ж жніўня накіравалася ў с.Пярэжыр і тут прыйшоўшы да дробязнай краме габрэя Юдэля Фрыда, калі той з сям’ёй спаў, сталі стукаць у дзверы і вокны, патрабуючы адкрыць краму. Напалоханы Фрыд пабаяўся адкрыць, навабранцы-ж сілаю выламалі вокны і дзверы, праніклі ў краму і ўсё, што знаходзілася ў ёй разбілі і знішчылі, прайшлі далей у жылое памяшканне і тут разграмілі ўсё дашчэнту, пасля чаго адышлі ў цягнік.
У момант прыбыцця майго ў Рудзенск а 11 гадзіне ночы 14 жніўня тут панавала цішыня – усе спалі. Чыгуначная ахова з апалчэнцаў, два ўраднікі і некалькі стражнікаў патрулявалі паблізу крамы Сасонкіна. Даведаўшыся з дакладу гэтых чыноў аб неастатцы ў Рудзенску хлеба для навабранцаў, я тую гадзіну ж адкамандзіраваў стражніка ў окрестныя вёскі для аб’явы жыхарам, што-б раніцай даставілі, хто можа, хлеба для продажу навабранцам.
Падзеі 15 жніўня ў Рудзенску
Сапраўды раніцай 15 жніўня з суседніх вёсак было дастаўлена некалькі Фурманак з хлебам і навабранцы, атрымаўшы яго, супакоіліся на час. Але неўзабаве яны стоўпіліся паблізу разгромленай крамы і сталі кідаць камянямі ў суседні дом Фридлянскаго, а затым кінуліся выломліваць закрытыя вокны і дзверы. Бо ніякія папярэджанні не дзейнічалі на натоўп, а паводзіны ея пагражала разгромам ўсім пасёлку, то чыгуначная ахова, якая складалася з шасці чалавек зрабіла некалькі стрэлаў уверх з вінтовак, а які прыбег сюды з вагона суправаджаў слабосильную каманду афіцэр-прапаршчык стрэлам з рэвальвера параніў у руку навабранца па прозвішчы абаранка, калі той на загад спыніць гвалт, нанёс афіцэру абразу словам. Толькі пасля гэтага натоўп адступіў і пачаў разыходзіцца. Але неўзабаве сярод навабранцаў пачуліся пагрозлівыя крыкі па адрасе названага прапаршчыка і натоўп зноў захвалявалася.
Артылерысты наводзяць парадак
Тады я і судовы следчы Хвалебнаў звярнуліся да штабс-капітана Ковенскай прыгоннай артылерыі Менжынскага, які знаходзіўся ў цягніку, з просьбай даць некалькі ўзброеных салдат, якія ехалі з ім, для аховы парадку, на што спадар Менжынскі пагадзіўся і з цягніка сышлі ў пасёлак 15 артылерыстаў з вінтоўкамі. Навабранцы прыціхлі, але ведаючы, што цягнік штабс-капітана Менжинскаго хутка адыходзіць і з ім з’едуць салдаты, пагрозліва заявілі, што ўслед за гэтым яны разграмяць ўвесь пасёлак, а прапаршчыка, ранившаго іх таварыша, заб’юць. Настрой натоўпу цалкам апраўдваў іх пагрозы, чаму неабходна было прасіць штабс-капітана Менжинскаго пакінуць салдат у Рудзенску да наступнага цягніка, або да ад’езду буйствовавших навабранцаў, на што спадар Менжынскі зноў пагадзіўся і з’ехаўшы, пакінуў 15 ніжніх чыноў пад камандай унтэр-афіцэра ў маё і Судовнаго Следчага распараджэнне. Дзякуючы гэтай меры парадак у Рудзенску ўжо не парушаўся і навабранцы, хоць разгульвалі па пасёлку, але паводзілі сябе спакойна.
Даганяючы бандытаў
Пакінуўшы ў Рудзенску прыстава Кулібанава з стражнікамі, я з судовым следчым і пацярпелым Сасонкіным адправіліся на раз’езд №16 пры сяле Пярэжыр, дзе яшчэ стаяў цягнік №55 з навабранцамі, якія разграмілі краму Сасонкіна.
У сяле Пережир ў гэты дзень 15 жніўня навабранцы спустошылі фруктовы сад местнаго святара айца Чарнявскаго, а ўраднік далажыў, што раніцай, будучы на раз’ездзе №16, ён затрымаў трох навабранцаў, якія адсталі ад цягніка, па падазрэнні ва ўдзеле ў разгроме крамы ў сяле Пярэжыр Юдэля Фрыда. і заключыў іх у арыштанскую пры валасным праўленні, але якая з’явілася натоўп таварышаў затрыманых сілаю вызваліла з-пад варты.
Агледзеўшы краму Юдэля Фрыда і ўзяўшы яго з сабой, мы адправіліся на раз’езд №16, дзе судовы следчы прапанаваў навабранцам, якія знаходзіліся ў цягніку №55, выдаць нарабаваную ў Рудзенску і Пярэжыры маёмасць, але яны заявілі, што ні якіх чужых рэчаў у іх няма і ў разгромах яны не ўдзельнічалі. Тады судовы следчы пры ўдзеле пацярпелых, панятых жандара станцыі Рудзенск Мігура і суправаджаў цягнік унтэр-афіцэра прыступіў да ператрусу ў вагонах, але Ператрус у 9 вагонах не даў ніякіх вынікаў, а далейшы спынены на ўвазе адыходу цягніка.
Аднаўленне парадку і Першая Сусветная вайна на Пухаўшчыне
Вярнуўшыся ў Рудзенск, мы заспелі там поўны спакой, які падтрымліваецца чынамі паліцэйскай варты і салдатамі-артылерыстамі і выбылі на раз’езд №17 пры вёсцы Дрычын. Тут агледзелі сад былога настаўніка Васілеўскага, а судовы следчы зрабіў допыты. Навабранцы хоць і былі ў Дрычыне, але паводзілі сябе спакойна.
Пасля гэтага я празь Рудзенск жа, дзе працягваў быць той-жа парадак, вярнуўся ў Ігумен. Спраўляючыся па тэлефоне, я штодня атрымліваю даклады, якія сведчаць, што ў Пухавічах, Дрычыне, Рудзенску і Пярэжыры спакой не парушаецца, – цягнікі мабыць сталі адыходзіць без працяглых затрымак. –
Павятовы Спраўнік М. Стракоўскі
№8583
18 жніўня 1915 года”
