Паўлаў Мікалай Іларыёнавіч: успаміны пра вайну
Паўлаў Мікалай Іларыёнавіч: успаміны пра вайну
Успамін пра ваеннае дзяцінства Паўлава Мікалая Іларыёнавіча. Дырэктара Блонскай сярэдняй школы Пухавіцкага раёна Мінскай вобласці (на пасадзе дырэктара больш за 20 гадоў).
Дата набору дакладна невядома. З-за знаходжання ў стосе з падобнымі ўспамінамі за 1988 год можна меркаваць, што былі складзены ў гэтым жа годзе.
Пачатак вайны
У пачатку Вялікай Айчыннай вайны мне было 10 гадоў, – успамінае Мікалай Іларыёнавіч. У першыя дні мы, як і дарослыя, не ведалі, што пачалася вайна. На дарогах з’явіліся адыходзілі воінскія часці Савецкай Арміі. З’явіліся варожыя самалёты, а праз некалькі дзён праз нашу вёску лавінай рушылі нямецкія полчышчы. Першы час немцы не чапалі ні дарослых, ні дзяцей. Памятаецца прыклад, калі адзін з салдат рускіх стрэліў які пад’ехаў матацыклу, і забіў кіроўцы, то немцы дом, адкуль рушыў услед стрэл падпалілі. Спынілі працу школы, сталі рабаваць калгасную маёмасць, крамы; тыя людзі, якія былі настроеныя супраць савецкай улады, а іх у той час было яшчэ шмат. Як і дарослыя, Мы дзеці са страхам глядзелі на з’яўленне фашысцкіх войскаў. Кожны нямецкі салдат глядзеў з нянавісцю і пагардай на савецкіх людзей. Карціна адступлення нашых войскаў, рух Атар авечак, статка кароў была вельмі жудасная.
Асаблівасці працы школ
Як я ўжо сказаў, школы ў 41 годзе былі зачыненыя. Дзеці не мелі канкрэтнага занятку. Толькі з восені 1942 года школы пачалі працу. У 1942-1943 навучальным годзе я скончыў 4 класа. У гэты час у школе вывучалася матэматыка і мова. Школа была размешчана ў 5 км ад дома. Праз дзень або кожны дзень немцы і паліцаі наведвалі школу і правяралі, што казалі настаўнікі дзецям. Вучыцца было вельмі цяжка бо не было абутку, хадзілі ў лапцях, дзяцей не кармілі, а дома сям’я жыла надгаладзь. Увесну 1943 года нас вучняў 4 класа з трох школ сабралі ў адной школе, дзе прымалі рускія настаўнікі экзамены па матэматыцы і рускай мове, усе дзеці былі пераведзены ў 5 клас. У 1943-44 г. школы зноў спынілі працу. Пасля разгрому на Курскай дузе фронт у Бялградскім кірунку перамясціўся ў наш раён, перадавая лінія размясцілася на рацэ Проня ў трох – чатырох км ад нашай вёскі – Брроденки. У гэты час мне вельмі добра запомніліся зверскія звычкі фашыстаў. Яны маглі расстраляць любога чалавека, дзіцяці, за найменшыя правіннасці. Чалавека лічылі горш скаціны, такі прыклад: у нас быў сабака, пароду не памятаю, але па сіле яна пераўзыходзіла нямецкую аўчарку калі немец з аўчаркай адкрылі хлеў, наша сабака ў адно імгненне прыціснула аўчарку да зямлі, і калі б не стрэл нямецкага салдата, то яна б яе задушыла.
Немцы і фашызм. Прыклады зверстваў і дзеянні партызан
Немец тут жа хацеў забіць майго бацьку, чалавека які мае сталы ўзрост, і толькі дзякуючы нямецкаму афіцэру, які, на шчасце, апынуўся інтэрнацыяналістам, жыццё бацькі была выратавана. Хачу сказаць, што сярод салдат і афіцэраў былі людзі, якія ненавідзелі фашызм, і па магчымасці аказвалі дапамогу савецкім людзям. Пра што і кажа прыведзены вышэй прыклад. Фронт стаяў 9 месяцаў. Сем’і і дзеці, не мелі сродкаў для жыцця, харчавання, перыяд быў вельмі цяжкі. Мы, дзеці, рэгулярна наведвалі смеццевыя ямы, скрыні, куды немцы выкідалі адходы прадуктаў. У нашай мясцовасці пастаяннадзейных атрадаў партызан не было. Некаторы час у лясах размяшчаўся партызанскі атрад Грышына. У колькасці 1500 чал.гэта магчыма ня дакладныя дадзеныя. Я памятаю адзін эпізод з жыцця партызанскага атрада. Буйны атрад днём накіраваўся на захоп вялікага хлебнага склада. Другі атрад з горада Драгбін, перакрыў дарогу, дзе размяшчаўся гарнізон немцаў. Партызаны забралі вялікае кол-у мукі. Калі вярталіся на базу, франтам захапілі 3 вёскі; разбурылі паліцэйскія ўчасткі. У нашай вёсцы захапілі паліцая і на вачах у жыхароў Барадзенкі расстралялі. Частка нямецкага гарнізона з горада Драгбін прарвалася ў нашу вёску, завязаўся бой, але сілы былі няроўныя. Немцы праз паўгадзіны адступілі, і партызаны свабодна рушылі ў бок лесу, Ніка страт, за час бою не было. Потым гэты атрад сышоў у бок бранскіх лясоў.
Сям'я і вызваленне
У нашай сям’і было трое дзяцей: сястра з 1928 года нараджэння, і брат Саракавога года. Сваякоў як блізкіх, так і далёкіх у дадзеным раёне не было, бо мы перад вайной пераехалі, па прычыне пераводу бацькі на іншае месца працы з Мсціслаўскага р-на. Мсціслаўскі р-ён знаходзіўся па іншы бок фрона. Бацька мой быў ветэрынарным работнікам. Я добра памятаю, як часта да бацькі прыходзілі партызаны за медыкаментамі: за марляй, рэванолем. і інш. бацька ў дзеючай арміі не складаўся. Яму было 53 гады. У 1943 годзе бацька трапіў у палон і да лета 1944 года працаваў у раёне горада Франт-Фрунта на майне. Вызвалены ён быў амерыканскімі войскамі, па словах бацькі, праводзілася апрацоўка кожнага, з мэтай адмовы ад вяртання на радзіму. Але бацька ледзь жывы вярнуўся дадому.
І вось наступіў доўгачаканы Дзень вызвалення, карціна дыяметральна процілеглая 1941 годзе. Немцы беглі з акопаў, бліндажоў, напаўголыя, у страшнай паніцы. І тут з’явілася лавіна савецкіх салдат, тэхнікі. Радасці не было мяжы, – скончыў м. і. Паўлаў.
Па дакуменце шмат у чым захаваны памылкі друку і памылкі. Многія з іх мабыць пазначаныя наборам у жывую на друкаванай машынцы
Паўлаў Мікалай Іларыёнавіч: успаміны пра вайну
