Памяці Захара Якаўлевіча Бірала-настаўніка і паэта, чалавека складанага лёсу.
Матэрыял гэтага артыкула заснаваны на дакументах прадстаўленых Барысам Ібрагімавічам Мухай.
Захар Якаўлевіч яшчэ адзін яркі прадстаўнік нашай зямлі. Нарадзіўся 02 (15) лютага 1906 года ў вёсцы Раўнаполле Пухавіцкага раёна. Выхадзец наш паэт з простай сялянскай сям’і.
Памяці Захара Якаўлевіча Бірала / некаторыя звесткі аб працы
Адзін з перыядаў звязаны з працай у вёсцы Раўнаполле Пухавіцкага раёна (1925-1928 гг) на курсах па ліквідацыі непісьменнасці
У перыяд з 1928 года па 1931 год навучаўся на працоўным факультэце пры Беларускім дзяржаўным універсітэце.
У 1934 годзе скончыў Мінскі педагагічны інстытут.
Выкладаў беларускую мову і літаратуру, рускую мову і літаратуру ў Лагойскай школе з 1934 па 1936 гг.
Рэпрэссіі
Аднак, лёс часта бывае несправядлівая да творчых людзей. Менавіта так адбылося і з Захарам Якаўлевічам-у 1936 годзе, просты настаўнік і паэт быў рэпрэсаваны. Знаходзіўся ў няволі на тэрыторыі Ніжагародскай вобласці, у той час (Горлаўскай).
Незадоўга да вайны па шчаслівай выпадковасці быў вызвалены (24 верасня 1940 года). Адразу пасля рэабілітацыі быў накіраваны ў Сенненскую школу Мінскага раёна. Праўда, як часта здараецца, такі след на доўгія гады адбіўся на лёсе паэта, вельмі часта быў абмежаваны ў сваіх сродках і магчымасцях, пастаянна змагаўся за аднаўленне свайго добрага імя.
Ваенны час быў гэтак жа не лёгкім, Захар Якаўлевіч падчас вайны пражываў са сваімі бацькамі ў вёсцы Востраў Рудзенскага раёна (нагадаем, да вайны існаваў асобны Рудзенскі раён, пасля быў часткова далучаны да Пухавіцкага раёна).
Пасля вызвалення Беларусі ў 1944 годзе быў прызваны ў Чырвоную Армію. Удзельнічаў у баях на тэрыторыі Польшчы, меў цяжкае раненне.
Перыяд працы ў Тэхнікуме
З 1945 па 1974 гг працаваў у нашым тэхнікуме (Мар’інагорск дзяржаўным аграрна-тэхнічным каледжы ім. Лабонка). На гэты ж перыяд жыцця прыйшло і рашэнне аб рэабілітацыі (1958 год). Але нават рашэнне аб аднаўленні гонару і годнасці не дазволіла вярнуцца да паўнавартаснага жыцця. Нават рашэнне аб прыняцці ў Саюз пісьменнікаў прыйшлося толькі на 1980 год.
Прывядзём яскравы прыклад працы цэнзуры ў савецкі час. Такі вось ліст быў прадастаўлены Барысам Ібрагімавічам.
Камітэт па радыёвяшчанні і тэлебачанні пры Савеце Міністраў БССР
20 лістапада 1964 года
Беларускае радыё і тэлебачанне
Паважаны тов. Пятрэнка!
Вашу песню, напісаную ў творчай садружнасці з Паэтам Захарам Біралам, журы радыёгляду рэкамендуе для выканання, але ў тэксце ёсць прыкрыя недахопы, якія не дазваляюць выкарыстоўваць яе. Гэта адносіцца да апошняга куплету тэксту.
“Бядзем жыць усе шчасліва,
Расцвітай у нас зямля!”
Лепш сказаць: “Расцвітае хай зямля!”
“Ураджай давай надзіва…”
Дакладней будзе: “Ураджай збяром надзея…”
Апошнія ж радкі проста губляюць ўсялякі сэнс, хоць аўтар імкнуўся надаць канцоўцы добры палітычны адценне.
Прапануеце аўтару тэксту дапрацаваць верш і дашліце па адрасе: Мінск, вул.Чырвоная 4, Беларускае Радыё, Галоўная муз. Рэдакцыя.
Ст. рэдактар Беларускага Радыё
Далей па тэксце рукапісная частка:
Паважаны Захар Якаўлевіч!
Прашу вас зрабіць тое, то
тут патрабуецца і Адаслаць
па паказаным адрасе.
З прывітаннем А. М. Пятрэнка
Імкненне распаўсюдзіць беларускую мову
Захар Якаўлевіч, заўсёды цёпла ставіўся да роднай – беларускай мовы. Асаблівае перажыванне паэта выклікаў недастатковы аб’ём часу для вывучэння беларускай мовы. Рабіў адпаведныя запыты і звароты. Адзін з такіх запытаў, а дакладней адказ на яго можна ўбачыць у дакуменце ніжэй. Фота дакумента выйшла вельмі дрэнным, але тэкст можна разабраць.
На Ваш ліст у адрас газеты” Літаратура і мастацтва ” паведамляем, што згодна з вучэбнымі планамі для сельскагаспадарчых тэхнікумаў руская і родная мова з’яўляецца факультатыўнымі прадметамі, вывучэнне іх не абавязкова, а па жаданні навучэнцаў і абавязак выкладчыка беларускай мовы зацікавіць іх у гэтым.
Ніжэй прывядзем чарнавік прашэння аб уключэнні Захара Якаўлевіча ў Саюз пісьменнікаў
Вось такі дзіўны лёс і падзеі ў паэта.
Пахаваны наш зямляк на тэрыторыі могілак у Мар’інай Горцы (тэхнікум).
Мае ўзнагароду-ордэн Вялікай Айчыннай вайны I ступені і медалі.
Ніжэй прадстаўлены некалькі арыгінальных лістоў з вершамі паэта.
Асноўная крыніца (акрамя фотаздымкаў)
